Władał całą Skandynawią. Eryk Pomorski, czyli od króla do pirata

W pierwszej połowie czerwca 1382 r. nową rezydencję książąt słupskich w Darłowie obiegła radosna nowina. Maria Meklemburska, żona Warcisława VII Gryfity wydała na świat pierworodnego. Nadano mu popularne w dynastii imię Bogusław, zapewne na pamiątkę zmarłego osiem lat wcześniej a przebywającego głównie w Wolgaście dziadka, którego potomni ochrzcili Wielkim. Żaden z mieszkańców darłowskiego zamku nie mógł wtedy przypuszczać, że już za kilkanaście lat chłopiec przypieczętuje zjednoczenie Skandynawii, a później stanie się jedną z najbardziej barwnych postaci swojej epoki.

Wieść o narodzinach szybko dotarła na dwór duńskiej królowej Małgorzaty I, władczyni, która wśród wielu ambitnych celów postawiła sobie przywrócenie swemu państwu potęgi w basenie Bałtyku. Jako siostra babci Bogusława, wysłała na Pomorze gońców z zaproszeniem dla książąt. Co więcej, mając w głowie, zrealizowany w 1397 r. projekt unii skandynawskiej, postanowiła usynowić młodzieńca. Warunkiem stała się… zmiana imienia. W miejsce pomorskiego zdecydowano się na powszechnie znane i pozytywnie kojarzone w Danii, Norwegii oraz Szwecji – Eryk.

W grudniu 1388 r. Warcisław VII i sześcioletni królewicz przybyli do Kopenhagi. Już rok później Małgorzata oficjalnie wskazała chłopca na swego następcę. Jako Eryk VII przywdział duńską koronę w styczniu 1396 r. Pół roku później, na łąkach Mora pod niezwykle symboliczną dla Szwecji Uppsalą, został królem także tego państwa. 17 czerwca 1397 r. oficjalnie przyjął tytuł władcy trzech królestw, przyłączając do swojej domeny, a zarazem urzeczywistniając unię w

Kalmarze, Norwegię. Swoistą światowość, jak również znaczenie młodego króla podkreśliło dodatkowo małżeństwo z najmłodszą córką władcy Anglii, Henryka IV, Filipą Lancaster. Zawarty 26 października 1406 r. związek miał wyłącznie polityczny charakter. Mimo tego, od początku niezbyt zgodna para, przetrwała w nim prawie ćwierć wieku. Co ciekawe, przypieczętowaniem sojuszu Skandynawów z domeną trzech lwów przypieczętować miał dodatkowo ślub siostry Gryfity, Katarzyny z następcą tronu Anglii, księciem Walii Henrykiem. Działania te skończyły się jednak tylko na planowaniu.

W 1412 r. zmarła Małgorzata I – Eryk uzyskał pełnię rzeczywistej władzy. W krótkim czasie dał się poznać jako polityk nadzwyczaj ambitny, chcący kontynuować budowanie skandynawskiego imperium przede wszystkim przy użyciu miecza. Osią jego działań stał się Bałtyk, a pierwszym celem – położony u podnóża Półwyspu Jutlandzkiego Szlezwik. Trwający z przerwami jedenaście lat konflikt, w którym po drugiej stronie występowały wojska książąt Schauenburg und Holstein, zakończył się porażką króla. W międzyczasie, podczas słynnego soboru w Konstancji, Gryfita zacieśnił kontakty z Polską. W 1419 r. zawarł z Władysławem Jagiełłą oficjalny sojusz. Planował nawet ożenić swego brata – Bogusława IX z córką zwycięzcy spod Grunwaldu – Jadwigą. Zbliżenie to zwróciło uwagę Hanzy i Zakonu Krzyżackiego, którym wzmocnienie Duńczyków w istotny sposób torpedowało plany hegemonii w basenie naszego morza. Chcąc niejako złagodzić rysujący się coraz wyraźniej konflikt, w 1423 r. Eryk Pomorski sprzymierzył się także z Wielkim Mistrzem Henrichem von Plauenem. Wyruszył też w dwuletnią pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Wracając zatrzymał się w Krakowie i wziął udział w ceremonii koronacji czwartej żony Jagiełły, Zofii Olszańskiej.

Podczas pobytu króla w Palestynie, w Skandynawii, a przede wszystkim na terenie Szwecji narodziła się silna, antykrólewska opozycja. Jako główną przyczynę oporu możnych badacze wskazują, obok klęski w Szlezwiku, lekceważenie w unii narodów innych niż duński oraz obsadzanie kluczowych stanowisk przede wszystkim Pomorzanami.

W 1426 r. Eryk wywołał kolejną wojnę. Tym razem przyczyną stały się wysokie cła nałożone na zagraniczne statki przekraczające Cieśninę Sund. Przeciwko władcy wystąpiła koalicja stworzona przez hanzeatyckie miasta: Lubekę, Lueneburg, Rostok, Stralsund oraz Wismar, wsparte przez, można rzec, tradycyjnych wrogów władcy – rządców Szlezwiku. Początek walk zaznaczyło zdobycie przez Duńczyków

Flensburga (okupowali go kolejne pięć lat). W 1427 r. przeciwnik splądrował Bornholm, przegrał natomiast podczas bitwy morskiej w Sundzie; wierną Gryficie flotą dowodził wywodzący się z tej samej dynastii Barnim VIII.

Rok później hanzeaci przeszli do kontrofensywy; ich okręty uderzyły na Kopenhagę. Według podań, jednym z dowódców obrony miasta była księżna Filipa. Najęci przez koalicjantów bracia witalijscy, o których więcej przeczytać można w poprzednim rozdziale, ograbili Bergen, co wzmogło i tak już niechętnych królowi Norwegów. W 1430 r. dwór duński zdecydował się na zawarcie pokoju z Rostokiem oraz Stralsundem. Dwa lata później podpisano zawieszenie broni z pozostałymi aliantami. Kończący, jak miało się okazać, ostatnią wojnę Gryfity jako władcy trzech królestw, pokój w Vordingborgu z 1435 r. przywracał stan sprzed wprowadzenia ceł. Potwierdził także niezależność Szlezwiku. Wojna została przez Skandynawów przegrana.

Rok przed zawarciem traktatu, w Szwecji wybuchło powstanie ludowe pod wodzą Engelbrekta Engelbrektssona. Stłumiono je dwa lata później wraz z trwającym wtedy równolegle buntem Norwegów inspirowanym przez Amunda Sigurdssona Bolta. W czerwcu 1439 r. przeciwko Erykowi wystąpili Duńczycy a, we wrześniu, kolejny raz, Szwedzi. Na tronie w Kopenhadze zasiadł, na prośbę rebeliantów, sprowadzony z Bawarii Krzysztof Wittelsbach, prywatnie siostrzeniec zdetronizowanego. Dzieła dopełnili w 1442 r. Norwegowie, kiedy to, dotąd lojalny wobec Gryfity, namiestnik Sigurd Jonsson, złożył hołd Bawarczykowi. Na początku lat czterdziestych XV w. następca dumnej Małgorzaty I stał się dla Skandynawów wyrzutkiem.

Pozbawiony popleczników politycznych Eryk, wraz z grupą wiernych mu żołnierzy oraz nową żoną – Cecylią, która wcześniej była pokojówką Filipy Lancaster (księżna zmarła w 1430 r., najprawdopodobniej wiedząc o romansie męża; morganatyczny związek króla szerokim echem odbił się na wielu dworach Europy), osiadł na Gotlandii. Przez siedem kolejnych lat kierował z Visby pirackim procederem wymierzonym przede wszystkim w statki hanzeatów. Jednocześnie próbował sprzedać wyspę dworowi w Kopenhadze. Korsarską przygodę Gryfity przerwała szwedzka ekspedycja zorganizowana w 1449 r. Niegdysiejszy król forował się ucieczką do rodzinnego Darłowa.

Doświadczenia lat wygnania z Kopenhagi wywrzeć miały głębokie piętno na blisko siedemdziesięcioletnim mężczyźnie, który większość swego życia spędził

tocząc wojny. Przez dekadę pobytu w zamku, który zbudował jego ojciec, przyjąwszy tytuł księcia stargardzkiego i słupskiego, prowadził rozważną i pokojową politykę nierzadko pełniąc rolę mediatora w sporach zwaśnionych, pomorskich miast. Zainwestował też w warownię rozbudowując ją o dwukondygnacyjne skrzydło zachodnie i drugą linię murów obronnych. Za jego sprawą w Sali Rycerskiej pojawiły się też, niestety niezachowane współcześnie, gwiaździste sklepienia.

Bohater niniejszego rozdziału zmarł prawdopodobnie w pierwszych dniach maja 1459 r. dożywszy naprawdę sędziwego jak na realia epoki wieku. Złożono go w cynowej trumnie wraz z nieodłączną w ostatnich latach życia, wykonaną ze złota figurką gołębia, w darłowskim kościele. Pozostałe, owiane legendą skarby, zwłaszcza zdobyte podczas pirackich rajdów, przekazać miał córce Bogusława IX – Zofii i jej mężowi, Erykowi II z Wolgastu. Małżeństwo to skądinąd zainicjował. Obdarowana mieszkała na darłowskim zamku między 1474 a 1483 r. W przeciwieństwie do sympatyzującego z Krzyżakami męża, popierała sojusz książąt pomorskich z Polską. Syn pary, Bogusław X Wielki, pobierał nauki w Krakowie, u słynnego kronikarza i wychowawcy przyszłych, polskich królów – Jana Długosza. Ożenił się też z córką Kazimierza Jagiellończyka, Anną.

Eryk Pomorski to postać barwna i nadal kontrowersyjna. W oczach Duńczyków ostatecznie został zrehabilitowany. Dziś wskazywany jest jako jeden z twórców późnośredniowiecznej potęgi Skandynawów oraz dobroczyńca samej ich stolicy. Odmienne zdanie mają na jego temat Szwedzi, wśród których, jeszcze wiele lat po śmierci władcy nie brakowało życzących mu piekielnych mąk. Obecnie schedą po królu-piracie jest zamek w Darłowie, gdzie podziwiać można figurę wyobrażającą władcę, oraz, ufundowany w XVIII w. przez władze pruskie, sarkofag w tamtejszym kościele pod wezwaniem Matki Bożej Częstochowskiej. Wyjątkowa pamiątka po Eryku przechowywana jest w Muzeum Narodowym w Kopenhadze. To tkany w romboidalne wzory na tabliczkach, jedwabny pas z ozdobnymi okuciami, należący do tego władcy.